Chào cậu,
Dạo này khỏe không? Tớ vừa có một suy nghĩ khá là… “điên rồ” muốn chia sẻ với cậu đây. Chuyện là, tớ đang mày mò về AI, mấy cái thuật toán các thứ ấy, và tự dưng tớ lại liên tưởng đến… nghiệp báo và luân hồi. Nghe có vẻ chẳng liên quan, đúng không? Nhưng mà cứ nghe tớ nói đã.
AI và Những Định Kiến Ngấm Ngầm
Cậu biết đấy, AI bây giờ nó thông minh thật, nhưng mà nó cũng “ngu” theo một cách rất riêng. Nó học từ dữ liệu, mà dữ liệu thì do con người tạo ra. Mà con người thì… đầy rẫy định kiến! Từ giới tính, chủng tộc, đến cả gu âm nhạc, sở thích ăn uống… đủ cả.
Thế là, AI nó “ăn” hết những cái định kiến ấy vào đầu, rồi nó “nhả” ra những quyết định cũng đầy định kiến. Ví dụ nhé, một hệ thống tuyển dụng dùng AI có thể “ưu ái” nam giới hơn phụ nữ, hoặc là một phần mềm nhận diện khuôn mặt có thể nhận diện người da trắng tốt hơn người da màu. Nghe đáng sợ không? Tớ thì thấy rợn cả người.
Theo cảm nhận của tớ, vấn đề nằm ở chỗ, những định kiến này nó không phải lúc nào cũng lộ liễu. Nó ẩn mình trong những dòng code, trong những thuật toán phức tạp, khiến cho chúng ta khó mà nhận ra được. Mà một khi nó đã ngấm sâu vào hệ thống rồi, thì nó sẽ tác động đến rất nhiều thứ, từ việc ai được vay tiền, ai được nhận học bổng, đến cả việc ai bị tình nghi phạm tội.
Luân Hồi Số: Vòng Lặp Bất Công
Đây là cái chỗ mà tớ liên tưởng đến luân hồi đây này. Cậu cứ tưởng tượng nhé, một người bị từ chối vay tiền vì AI “cho rằng” họ có nguy cơ vỡ nợ cao hơn (dựa trên những định kiến sẵn có). Thế là họ không có vốn để làm ăn, không có cơ hội để cải thiện cuộc sống.
Rồi con cái họ lớn lên, cũng có thể gặp phải những khó khăn tương tự, vì hệ thống vẫn “nhớ” cái “lý lịch” của gia đình họ. Cứ thế, cái vòng lặp bất công này nó cứ tiếp diễn, hết đời này sang đời khác, giống như một cái vòng luân hồi không hồi kết vậy. Tớ gọi nó là “luân hồi số” đấy, nghe có vần không?
Tớ nghĩ, cái đáng sợ nhất là, chúng ta có thể không nhận ra mình đang góp phần tạo ra cái vòng luân hồi ấy. Chúng ta vô tình “cho” AI ăn những dữ liệu đầy định kiến, rồi chúng ta lại vô tình “tin” vào những quyết định của AI, mà không hề đặt câu hỏi, không hề nghi ngờ.
Câu Chuyện Về Cô Bạn Đồng Nghiệp
Tớ nhớ có một câu chuyện về một cô bạn đồng nghiệp của tớ. Cô ấy rất giỏi, rất thông minh, nhưng mà lại không được thăng chức. Lúc đầu, cô ấy nghĩ là do mình chưa đủ năng lực. Nhưng sau này, cô ấy phát hiện ra là, hệ thống đánh giá hiệu suất của công ty, được điều khiển bởi AI, có xu hướng đánh giá thấp những người phụ nữ làm trong lĩnh vực kỹ thuật.
Cô ấy đã rất sốc, rất thất vọng. Cô ấy cảm thấy như mình đang bị “trừng phạt” vì giới tính của mình. Cái cảm giác ấy, tớ nghĩ, nó giống như là bị mắc kẹt trong một cái vòng luân hồi vậy, dù cố gắng thế nào cũng không thể thoát ra được.
Chúng Ta Phải Làm Gì?
Vậy thì, chúng ta phải làm gì để ngăn chặn cái “luân hồi số” này? Tớ nghĩ, đầu tiên là phải nhận thức được vấn đề. Chúng ta phải biết rằng, AI không phải là một cỗ máy vô tri vô giác, mà nó là một tấm gương phản chiếu xã hội của chúng ta. Nếu xã hội của chúng ta đầy định kiến, thì AI cũng sẽ đầy định kiến.
Thứ hai, chúng ta phải kiểm soát được dữ liệu. Chúng ta phải đảm bảo rằng, những dữ liệu mà chúng ta “cho” AI ăn là công bằng, khách quan, và không mang định kiến. Điều này đòi hỏi sự cẩn trọng, tỉ mỉ, và cả sự dũng cảm để thách thức những định kiến đã ăn sâu vào tiềm thức của chúng ta.
Thứ ba, chúng ta phải giám sát được thuật toán. Chúng ta phải hiểu rõ cách mà AI đưa ra quyết định, và phải có cơ chế để kiểm tra, đánh giá tính công bằng của những quyết định đó. Nếu phát hiện ra bất kỳ sự thiên vị nào, chúng ta phải có biện pháp để điều chỉnh, sửa chữa.
Tớ nghĩ, đây là một trách nhiệm chung của tất cả chúng ta, không chỉ của những người làm trong lĩnh vực AI, mà còn của tất cả những ai đang sống trong xã hội này. Chúng ta phải cùng nhau xây dựng một xã hội công bằng, bình đẳng, và không để cho những định kiến, dù là hữu hình hay vô hình, tạo ra những vòng lặp bất công cho các thế hệ tương lai.
Thay Cho Lời Kết
Tớ biết là cái chủ đề này nghe có vẻ hơi “cao siêu”, hơi “triết học”, nhưng mà tớ thực sự rất lo lắng về nó. Tớ không muốn tương lai của con cháu chúng ta bị định đoạt bởi những thuật toán đầy định kiến.
Cậu nghĩ sao về chuyện này? Cậu có góc nhìn nào khác không? Chia sẻ với tớ nhé. Tớ rất muốn nghe ý kiến của cậu.
À, tớ mới đọc được một bài viết khá hay về tầm quan trọng của đạo đức trong phát triển AI, để tớ tìm lại gửi cho cậu đọc nhé. Biết đâu đọc xong, chúng ta lại có thêm nhiều ý tưởng hay ho nữa.
Chúc cậu một ngày tốt lành!
